Phát huy giá trị văn hóa gia đình, dòng họ để gắn kết giáo dục gia đình - nhà trường - xã hội

Chiều 15/8, tại Hà Nội, Ban Tuyên giáo Trung ương, Hội Khuyến học Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Hội thảo khoa học “Vai trò của gia đình, dòng họ trong xây dựng xã hội học tập góp phần giữ gìn, phát huy giá trị văn hóa và những phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam trong thời kỳ mới”. Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương dự, chỉ đạo và chủ trì Hội thảo

Đồng chủ trì Hội thảo có GS. TS. Nguyễn Thị Doan, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, Trưởng Ban tổ chức Hội thảo; đồng chí Đoàn Văn Việt, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Hội thảo được tổ chức trực tiếp tại hội trường Đảng ủy Khối các cơ quan Trung ương kết nối trực tuyến tới các điểm cầu tỉnh, thành phố trên cả nước. Tham dự tại đầu cầu Trung ương có lãnh đạo và đại diện lãnh đạo các ban, bộ, ngành Trung ương; các chuyên gia, nhà khoa học, nhà nghiên cứu; đại biểu làm công tác tuyên giáo, quản lý văn hóa, khuyến học... Tại các điểm cầu tỉnh, thành phố có các đồng chí thay mặt Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Thành ủy, Ban Tuyên giáo, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội Khuyến học... Hội thảo còn có sự tham dự của đại điện nhiều gia đình, dòng họ tiêu biểu trong xây dựng gia đình học tập, dòng họ học tập; tích cực tham gia công tác khuyến học, xây dựng đời sống văn hóa.

VĂN HÓA GIA ĐÌNH, VĂN HÓA DÒNG HỌ CÓ VAI TRÒ CỐT LÕI TRONG SỰ PHÁT TRIỂN, THỊNH VƯỢNG CỦA QUỐC GIA

Phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa khẳng định, xây dựng gia đình và phát triển văn hóa trong từng gia đình, từng dòng họ, xây dựng xã hội học tập có vai trò cốt lõi trong quá trình phát triển và thịnh vượng của một quốc gia; mang lại hạnh phúc cho từng thành viên trong gia đình, dòng họ, góp phần phát triển con người Việt Nam toàn diện, có đủ phẩm chất, năng lực làm chủ bản thân, đóng góp tích cực cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đây là triết lý nhân văn mang ý nghĩa cơ bản và bền vững.

Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa nhấn mạnh, Hội thảo nhằm góp phần triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam; thực hiện Chỉ thị số 06-CT/TW, ngày 24/6/2021 của Ban Bí thư về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng gia đình trong tình hình mới”; cụ thể hóa những định hướng, chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị quốc gia - dân tộc”.

Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa nêu rõ, thời gian qua, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về xây dựng xã hội học tập đã được các cấp, ngành, hệ thống chính trị quan tâm chỉ đạo, tổ chức thực hiện nghiêm túc và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Trong đó, Hội Khuyến học Việt Nam đã phát huy vai trò nòng cốt trong liên kết, phối hợp, thúc đẩy phong trào khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ, cộng đồng. Công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập nhằm phát triển kinh tế tri thức được hội khuyến học các cấp triển khai tích cực, các gia đình, dòng họ tiếp nhận, hưởng ứng một cách đồng thuận, thống nhất cao. Nhiều dòng họ coi việc khuyến học, khuyến tài là nhiệm vụ xuyên suốt để phát huy truyền thống hiếu học của con cháu, góp phần xây dựng và phát triển nguồn nhân lực cho đất nước, tích cực dùng tri thức học tập để tạo lập cuộc sống cá nhân và cộng đồng sung túc, hạnh phúc hơn.

Theo đồng chí Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, đứng trước những thời cơ và thách thức mới, yêu cầu khách quan của sự nghiệp cách mạng nước ta là phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam, phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình, dòng họ, kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại được nuôi dưỡng bởi văn hóa gia đình, văn hóa giáo dục.

Để tiếp tục xây dựng, giữ gìn, chấn hưng và phát triển nền văn hóa của dân tộc, phát huy vai trò của gia đình, dòng họ nhằm thúc đẩy xây dựng xã hội học tập, phát triển văn hóa học tập, đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa đề nghị Hội thảo quan tâm, lưu ý một số vấn đề sau:

Thứ nhất, nhận thức đầy đủ, sâu sắc về vai trò của gia đình, dòng họ trong việc nuôi dưỡng, giáo dục và cung cấp nguồn lực con người và giữ vững ổn định xã hội, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế và phát triển bền vững đất nước. Phát triển xã hội học tập là phát triển nguồn lực đặc biệt của quốc gia. Thúc đẩy xây dựng xã hội học tập là mục tiêu quan trọng trong việc xây dựng tương lai sáng tạo và tiến bộ, xây dựng xã hội năng động, thích nghi với những thách thức của thế giới hiện đại. Do đó, cần tăng cường xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời, tạo môi trường học tập đa dạng, tạo điều kiện cho mọi người được tiếp cận giáo dục một cách bình đẳng, khuyến khích tinh thần học tập trong cộng đồng, phát triển nền giáo dục có chất lượng, gắn kết mật thiết với thực tiễn…

Thứ hai, phát huy giá trị văn hóa gia đình, văn hóa dòng họ, văn hóa giáo dục để gắn kết hơn nữa giữa giáo dục gia đình - nhà trường - xã hội. Đây là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người phát triển toàn diện, là mạch nguồn vun đắp sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, là nơi kết nối, lưu giữ, trao truyền, tạo dựng các hệ giá trị văn hóa của dân tộc. Giáo dục là một lĩnh vực của văn hóa và bản thân giáo dục cũng chính là văn hóa. Giáo dục là con đường để tạo dựng, bảo tồn, lưu giữ các giá trị văn hóa, sáng tạo, phát triển văn hóa. Đó chính là mối quan hệ hữu cơ giữa giáo dục và văn hóa. Học tập, làm việc, cống hiến và hưởng thụ là nhu cầu tất yếu, khách quan của mỗi cá nhân trong quá trình phát triển xã hội. Mọi công dân phải có trách nhiệm với gia đình, với xã hội và có quyền được học tập thường xuyên, học tập suốt đời, tận dụng mọi cơ hội học tập để trở thành công dân tốt, công dân số, công dân toàn cầu.

Xây dựng những mô hình học tập trong thời đại Cách mạng công nghiệp lần thứ tư phải được thực hiện gắn kết với các tiêu chí xây dựng các mô hình văn hóa, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Thứ ba, cấp ủy đảng, chính quyền, các ban, ngành đoàn thể, các cơ quan, đơn vị và mỗi người dân cần quán triệt quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để tổ chức triển khai tốt hơn nữa và xác định là nhiệm vụ thường xuyên trong thực hiện các chỉ thị, nghị quyết về công tác xây dựng gia đình, công tác giáo dục con người Việt Nam. Đổi mới mạnh mẽ công tác thông tin, tuyên truyền nâng cao nhận thức của các cấp ủy, chính quyền và toàn xã hội về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của gia đình, dòng họ; lan tỏa những giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình, dòng họ; các mô hình gia đình văn hóa, các phong trào thi đua và điển hình tiêu biểu, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, xây dựng nhân cách con người Việt Nam, góp phần xây dựng, phát triển và chấn hưng nền văn hóa Việt Nam; để cuộc sống có ý nghĩa hơn, hạnh phúc hơn, hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, nhân dân ấm no, hạnh phúc.

CẦN ĐÁNH GIÁ TOÀN DIỆN HƠN VAI TRÒ CỦA GIA ĐÌNH, DÒNG HỌ TRONG XÂY DỰNG XÃ HỘI HỌC TẬP, HỌC TẬP SUỐT ĐỜI

Phát biểu Đề dẫn Hội thảo, Chủ tịch Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam Nguyễn Thị Doan khẳng định, trong bối cảnh hiện nay, sự phát triển nhanh chóng của khoa học - công nghệ đã thúc đẩy sự tác động của các trào lưu xã hội ảnh hưởng nhanh, tác động trực tiếp đến tâm tư, tình cảm của người dân trong một thế giới đầy biến động. Sự thay đổi xã hội tại mỗi quốc gia cũng phát triển mạnh mẽ hơn khi mạng xã hội giúp các cá nhân có cùng quan điểm có thể kết nối với nhau một cách dễ dàng. Do đó, cần tăng cường xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời để tạo cơ hội học tập nhằm bồi đắp tri thức cho mọi người ở tất cả các cấp, các ngành, các lĩnh vực để họ có đủ trình độ sàng lọc thông tin, phân biệt những ảnh hưởng tốt, chưa tốt của các trào lưu hiện nay.

Theo GS. TS. Nguyễn Thị Doan, thời gian qua, tư duy và nhận thức về phát triển văn hóa, giữ gìn và phát huy phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam đã được nâng lên nhưng cần được nhìn nhận kết quả đó từ góc độ vai trò của gia đình, dòng họ một cách sâu sắc, thực tế và cụ thể hơn. Hiện nay, vai trò của gia đình, dòng họ trong vấn đề này rất lớn nhưng chưa được đề cập nhiều trong các công trình nghiên cứu và lan tỏa trong xã hội, đặc biệt là về văn hóa giáo dục, nhất là khi nguyên lý giáo dục là sự phối hợp giữa nhà trường - gia đình - xã hội đang bị mờ nhạt, trong khi giáo dục là con đường tạo dựng hệ các giá trị văn hóa. Giáo dục là một thiết chế của văn hóa và giáo dục cũng chính là văn hóa - học để phát triển văn hóa, đó là quan hệ nhân quả, không thể tách rời.

Chủ tịch Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam cho biết, từ năm 2011 đến nay, Trung ương Hội đề nghị và được Chính phủ đồng ý, giao thực hiện các mô hình học tập. Quá trình thực hiện các mô hình học tập cho thấy, gia đình, dòng họ đóng vai trò hết sức quan trọng trong giáo dục truyền thống, phát triển toàn diện kinh tế - xã hội, văn hóa - giáo dục, an ninh - quốc phòng... của địa phương, được chính quyền các cấp và xã hội đánh giá cao.

GS. TS. Nguyễn Thị Doan cho rằng, đã đến lúc cần đánh giá toàn diện hơn vai trò của gia đình, dòng họ trong xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời, nhằm giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa và phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam thông qua việc thực hiện các mô hình; quan tâm hơn nữa việc phát triển văn hóa gia đình, văn hóa dòng họ.

“Hội thảo là cơ sở quan trọng để Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trên cơ sở ý kiến của các nhà khoa học và từ thực tiễn, nghiên cứu lồng ghép sớm mô hình gia đình học tập vào việc bình xét các danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Tổ dân phố văn hóa”…”, Chủ tịch Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam nêu.

Trên cơ sở chủ đề Hội thảo, GS. TS. Nguyễn Thị Doan đề nghị các đại biểu tập trung làm rõ 4 vấn đề trọng tâm: 1) Vai trò của gia đình, dòng họ trong xây dựng xã hội học tập thông qua công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời. 2) Mối quan hệ giữa “Gia đình học tập” với “Gia đình văn hóa”, “Tổ văn hóa” với “Cộng đồng học tập” trong bình xét các danh hiệu thi đua hiện nay. 3) Mối quan hệ giữa phát triển Văn hóa giáo dục với phát triển Văn hóa dân tộc trong thời kỳ mới. 4) Đề xuất, kiến nghị với lãnh đạo các cấp về việc quan tâm đến văn hóa gia đình, văn hóa dòng họ, văn hóa giáo dục... trong quá trình phát triển văn hóa dân tộc.

CỦNG CỐ, PHÁT TRIỂN VĂN HÓA DÂN TỘC TỪ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA GIA ĐÌNH VÀ VĂN HÓA DÒNG HỌ

Gần 80 tham luận gửi tới Ban tổ chức cùng với các ý kiến trao đổi tâm huyết trực tiếp tại Hội thảo đã khái quát khá toàn diện những kết quả, thành tích, kinh nghiệm cũng như những vấn đề đặt ra trong phong trào xây dựng các mô hình học tập, đặc biệt là gia đình học tập, dòng họ học tập và mối quan hệ khăng khít giữa các mô hình này với xây dựng, phát triển văn hóa dân tộc và những phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam. Nổi bật là:

Thứ nhất, tham luận của một số Tỉnh ủy và Ban Tuyên giáo địa phương cho thấy, thấm nhuần Kết luận 49-KL/TW của Ban Bí thư, Nghị quyết 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, Ban Tuyên giáo các tỉnh đã chỉ đạo toàn diện công tác khuyến học, khuyến tài, đặc biệt tập trung xây dựng các mô hình gia đình học tập, dòng họ học tập, thôn bản, tổ dân phố học tập, đơn vị học tập và công dân học tập với nhiều cách làm sáng tạo, gắn kết với các phong trào thi đua tại địa phương…

Thứ hai, tham luận của các dòng họ và chi tộc đã khái quát nét chung nhất là các dòng họ đều tổ chức bài bản công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập, phát huy giá trị truyền thống, giáo dục con cháu giữ gìn những phẩm chất tốt đẹp của tổ tiên; coi sự học là đạo lý, coi công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập là nhiệm vụ chính trong phát triển văn hóa dòng họ; tổ chức vinh danh con cháu trong ngày giỗ Tổ nhằm giáo dục truyền thống; chú ý sử dụng công nghệ thông tin để kết nối con cháu trên mọi miền; người cao tuổi trong dòng họ đều gương mẫu để con cháu noi theo…

Thứ ba, tham luận của các gia đình tiêu biểu đã nhấn mạnh đến việc tôn trọng đạo hiếu, đề cao giáo dục đạo đức, phẩm chất tốt đẹp của con cháu trong quá trình xây dựng “Gia đình học tập”; coi học tập là chìa khóa giáo dục truyền thống hiếu học, đoàn kết, thương yêu nhau, nhân ái và tôn sư trọng đạo; sự nêu gương của ông, bà, cha mẹ, anh chị em trong gia đình là yếu tố hàng đầu trong giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống, coi tư tưởng “Học để làm người” là triết lý giáo dục. Điển hình như gia đình GS. TS. NGND. Nguyễn Lân Dũng - một gia đình có truyền thống học tập tiêu biểu, có nhiều đóng góp to lớn cho sự nghiệp giáo dục đào tạo, khoa học - công nghệ của nước nhà. Gia đình GS. Nguyễn Lân Dũng giáo dục con cháu theo gương của Cụ Nguyễn Lân, một NGND xuất sắc, nhà sư phạm mẫu mực, nhà văn, nhà từ điển học. Cụ Nguyễn Lân là Chủ tịch đầu tiên của Hội Khuyến học Việt Nam. Đại gia đình Cụ là gia đình học tập tiêu biểu và là gia đình văn hóa nổi tiếng…

Thứ tư, những nội dung trong các tham luận của đại biểu đến từ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng với một số đại biểu của các Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội Khuyến học đều đồng tình, hoan nghênh tới đây Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ trình Chính phủ một quy định mới trong khung tiêu chí thi đua đánh giá công nhận những mô hình văn hóa trong Luật Thi đua.

Các Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chủ động tham mưu với lãnh đạo tỉnh chỉ đạo các phong trào khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập, triển khai các mô hình học tập và lồng ghép mô hình học tập với các mô hình văn hóa, xây dựng “Gia đình học tập” bắt nguồn từ việc xây dựng gia đình hạnh phúc, gia đình văn hóa, coi ngày Dòng họ tôn vinh con cháu đỗ đạt thành tích cao trong học tập là ngày vui, ngày hạnh phúc chung của cả dòng họ. Điều này đã truyền cảm hứng mạnh mẽ không chỉ cho con cháu trong dòng họ mà còn cho các dòng họ khác.

Hầu hết các Hội Khuyến học địa phương luôn gắn kết việc xây dựng gia đình học tập, dòng họ học tập với phong trào xây dựng các thôn bản, tổ dân phố văn hóa, khu phố văn minh, xây dựng nông thôn mới... Trong xây dựng các mô hình học tập, các cấp Hội đều đề cao truyền thống hiếu học của dân tộc, coi đó là động lực để thúc đẩy các gia đình, dòng họ, thôn bản, tổ dân phố, các tổ chức, cơ quan, đoàn thể, doanh nghiệp, trường học... học tập suốt đời. Có nhiều cách làm hay nhằm nhân rộng các gia đình, dòng họ học tập tiêu biểu, tôn vinh những tấm gương xuất sắc trong thực hiện mô hình có hiệu quả cao, góp phần xứng đáng vào việc phát huy những truyền thống quý báu và giá trị đạo đức của dân tộc Việt Nam.

Kết luận Hội thảo, GS. TS. Nguyễn Thị Doan khái quát, các tham luận và ý kiến phát biểu đều thể hiện sự thống nhất cao với những vấn đề mấu chốt trên cơ sở chủ đề Hội thảo, đó là: 1) Việc học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ và cộng đồng dân cư luôn hướng đến phát triển sản xuất, tăng trưởng kinh tế, thịnh vượng văn hóa và môi trường lành mạnh. 2) Văn hóa gia đình thể hiện ở văn hóa học tập suốt đời, hình thành nhờ vào việc học không bao giờ cùng. Văn hóa học tập sẽ phát huy truyền thống của từng gia đình như truyền thống hiếu học, truyền thống khoa bảng, truyền thống lao động - nghề nghiệp, truyền thống kinh doanh, từ đó xây dựng lòng biết ơn tổ tiên, hướng về cội nguồn, gắn bó với quê cha đất tổ, lòng tự hào dân tộc. 3) Văn hóa của các dòng họ tạo nên những giá trị như đoàn kết, đồng thuận, tương thân tương ái, lòng vị tha... 4) Mọi giá trị văn hóa đều được sinh thành từ tri thức, mà tri thức có được do học tập qua các hình thức học tập chính quy, không chính quy. Văn hóa là sản phẩm của học tập, và đến lượt mình, văn hóa lại tạo ra nền giáo dục ngày càng hiện đại.  5) Quá trình xây dựng xã hội học tập rất coi trọng mối liên hệ hữu cơ giữa học tập và văn hóa, giữa sự giàu có về tri thức với sự phong phú các phẩm giá nhân cách, giữa thúc đẩy hoạt động khuyến học, khuyến tài với sự phát triển nguồn nhân lực và nhân lực tại chỗ chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế tri thức trong quá trình chuyển đổi số. 6) Cần phải củng cố, phát triển văn hóa dân tộc từ phát triển văn hóa gia đình và văn hóa dòng họ; cần xây dựng, phát triển văn hóa dân tộc trong mối quan hệ với văn hóa giáo dục, phát triển văn hóa giáo dục để thực hiện có chất lượng và hiệu quả giáo dục văn hóa…

THẾ HOÀNG