Xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội nhân dân Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh

1. Trung thành và vận dụng sáng tạo những nguyên lý xây dựng Quân đội kiểu mới của chủ nghĩa Mác - Lênin, kế thừa những kinh nghiệm quý báu về xây dựng Quân đội trong quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, xuất phát từ điều kiện thực tiễn của cách mạng nước ta, khi bàn về các yếu tố cấu thành sức mạnh chiến đấu, trưởng thành và chiến thắng của Quân đội, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn xem xét vai trò con người trong mối quan hệ biện chứng với các yếu tố khác và nhất quán khẳng định nhân tố con người là yếu tố quyết định nhất. Người chỉ rõ: “vô luận việc gì, đều do người làm ra, và từ nhỏ đến to, từ gần đến xa, đều thế cả”[1]. 

Từ khẳng định trên, với tư duy quân sự biện chứng và sắc sảo, Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ dừng lại nhìn nhận, đánh giá vai trò nhân tố con người một cách chung chung, mà luôn đề cập rất cụ thể tới từng chủ thể trong lĩnh vực hoạt động quân sự. Trong đó, Người đã chỉ rõ vai trò “là cái gốc của mọi công việc”[2], quyết định “thành công hoặc thất bại”[3] của cán bộ Quân đội trong lãnh đạo, chỉ huy các lực lượng thực thi nhiệm vụ. Bởi theo Người, trong hoạt động quân sự, quần chúng nhân dân là lực lượng vô địch của cách mạng, nhưng quần chúng chỉ phát huy được sức mạnh khi được giáo dục, giác ngộ và tổ chức; mà người làm công tác tuyên truyền, giáo dục, giác ngộ và tổ chức quần chúng chính là đội ngũ cán bộ. Cán bộ còn là người “đặt kế hoạch và điều khiển đánh trận”[4], là hạt nhân chính trị nòng cốt trong hoạt động quân sự.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng xem xét đầy đủ, toàn diện hệ thống các yếu tố cấu thành phẩm chất và năng lực, đức và tài của người cán bộ Quân đội trong thực tiễn hoạt động quân sự. Trong các yếu tố cấu thành đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh coi trọng, đề cao nhân tố chính trị, tinh thần của người cán bộ Quân đội, bởi theo Người: “Vũ khí tốt mà tinh thần hèn, thì cũng vô dụng”[5], “Có khi địch vật chất hơn ta mà ta tinh thần hơn nó, nên ta thắng nó”[6]. Từ đó, Người đặc biệt quan tâm việc xây dựng và phát huy nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội, trong đó chú trọng giáo dục, xây dựng lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, ý chí quyết tâm, lòng dũng cảm, sự gan dạ, mưu trí, sáng tạo, sẵn sàng hy sinh của cán bộ Quân đội nhằm để phát huy cao nhất nhân tố con người của họ trong hoạt động quân sự. Người nhấn mạnh: “phải tăng cường công tác chính trị, luôn luôn nâng cao trình độ chính trị và giác ngộ giai cấp của bộ đội ta”[7], vì theo Người: “Dù có bao nhiêu khí giới tinh xảo mà con người không có lập trường vững, quan điểm đúng, thiếu tinh thần trong sạch, một lòng một dạ phục vụ nhân dân thì súng đó cũng bỏ đi”[8]. 

2. Quán triệt tư tưởng xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong suốt quá trình xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng tích cực chủ động triển khai nhiều chủ trương, biện pháp để chăm lo xây dựng và phát huy nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội. Đội ngũ cán bộ Quân đội thường xuyên được giáo dục chính trị, tư tưởng, trau dồi bản chất giai cấp công nhân, mục tiêu, lý tưởng chiến đấu; qua đó, luôn có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức, lối sống trong sạch, lành mạnh, có ý chí, quyết tâm, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân. Thực hiện tốt công tác huấn luyện, giáo dục, đào tạo, rèn luyện cán bộ có sức khỏe, trình độ, kiến thức, năng lực, ý thức tổ chức kỷ luật cao đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ. Nhờ đó, đã xây dựng được đội ngũ cán bộ Quân đội có được tinh thần, ý chí cách mạng sắt đá “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”, vượt qua mọi hy sinh, gian khổ, góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân và toàn dân dựng lên bức tượng đài bất tử “Thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”[9], đánh thắng các đế quốc hùng mạnh, các cuộc xâm lược của các nước giàu hơn ta, lớn hơn ta trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. 

Tuy nhiên, việc xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội thời gian qua vẫn còn một số hạn chế. Nhận thức, trách nhiệm của một số chủ thể, lực lượng về nội dung, hình thức, phương pháp xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội còn chưa đúng và đầy đủ. Sự phối hợp của các tổ chức, lực lượng trong xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội có lúc, có nơi chưa chặt chẽ, thiếu các giải pháp đồng bộ. Một số cán bộ còn tư tưởng ngại khó khăn, gian khổ, chủ quan, nhận thức về nhiệm vụ cách mạng, nhiệm vụ Quân đội, nhiệm vụ của đơn vị trong bảo vệ Tổ quốc có lúc, có nơi chưa sâu sắc, chưa triệt để; một số cán bộ có biểu hiện ngại rèn luyện, chấp hành mệnh lệnh, chỉ thị của cấp trên không nghiêm, vi phạm phẩm chất đạo đức, lối sống, chưa hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao; thiếu trách nhiệm đối với bản thân, gia đình và xã hội… 

Ghi nhớ công ơn của tiền nhân, trước khi về tiếp quản thủ đô Hà Nội, ngày 19 tháng 9 năm 1954, tại Đền Hùng, tỉnh Phú Thọ, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn cán bộ Đại đoàn quân Tiên phong: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”

3. Hiện nay và thời gian tới, hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song tình hình thế giới, khu vực tiếp tục diễn biến nhanh, bất thường, phức tạp và khó dự báo. Sau gần 40 năm đổi mới, thế và lực, sức mạnh tổng hợp quốc gia, uy tín quốc tế của đất nước, niềm tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước ngày càng được nâng cao, tạo ra những tiền đề quan trọng để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy vậy, chúng ta cũng đang đứng trước nhiều khó khăn, thách thức. Các thế lực thù địch tăng cường chống phá Đảng, Nhà nước và Quân đội. Bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định và ứng phó với an ninh phi truyền thống vẫn đang là những thách thức rất lớn. Tình hình trên đòi hỏi Đảng ta tiếp tục đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới đất nước, không ngừng gia tăng tiềm lực về mọi mặt của quốc gia, bảo vệ vững chắc Tổ quốc và những thành quả phát triển đã đạt được, đưa đất nước vững bước tiến lên, phát triển nhanh và bền vững. Quán triệt, vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời gian tới cần thực hiện tốt một số nội dung, biện pháp sau: 

Một là, quán triệt sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh, nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội nhân dân Việt Nam. 

Thực tiễn gần 80 năm xây dựng, chiến đấu, chiến thắng và trưởng thành của Quân đội nhân dân Việt Nam đã minh chứng sự đúng đắn, sáng tạo của tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội; là cơ sở quan trọng để chúng ta kế thừa, vận dụng vào xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội trong thời gian tới. Tuy nhiên, gần đây, trước tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đã xuất hiện một số loại vũ khí mới, thông minh, trí tuệ nhân tạo,... cùng những hình thái, phương thức tác chiến mới, qua đó ít nhiều làm nảy sinh tư tưởng đề cao vai trò của vũ khí, trang bị hiện đại mà xem nhẹ, hạ thấp vai trò nhân tố con người, xem nhẹ, hạ thấp vai trò nhân tố chính trị, tinh thần ở một bộ phận cán bộ Quân đội. Vì vậy, quán triệt sâu sắc tư tưởng xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cần nâng cao nhận thức về vai trò nhân tố chính trị, tinh thần để có chủ trương, giải pháp về nâng cao chất lượng huấn luyện, giáo dục, đào tạo, có chính sách ưu đãi, thu hút người tài phù hợp, hiệu quả. Trong quá trình thực hiện, cần khẳng định rõ vị trí, vai trò của nhân tố chính trị, tinh thần của cán bộ Quân đội trong mối quan hệ với vũ khí, trang bị kỹ thuật; con người là chủ thể, trung tâm, có ý chí, trí tuệ, kỹ năng sẽ quyết định việc phát huy tối đa sức mạnh vật chất của vũ khí, trang bị kỹ thuật; trong khi đó, vũ khí, trang bị kỹ thuật là nhân tố rất quan trọng, song dù có hiện đại đến đâu vẫn do con người sáng tạo và điều khiển mới tạo ra sức mạnh hiện thực. Trên cơ sở đó, tích cực đấu tranh với nhận thức lệch lạc cùng những luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch, phản động về mối quan hệ này trong xây dựng, nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của Quân đội nhân dân Việt Nam. 

Hai là, huy động sức mạnh tổng hợp của các tổ chức, lực lượng trong xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội nhân dân Việt Nam. 

Trước hết, cần phát huy tốt vai trò của cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp trong Quân đội đối với việc lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội hiện nay; tổ chức tốt công tác giáo dục chính trị, giáo dục truyền thống nhằm nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, mục tiêu và lý tưởng chiến đấu của Quân đội, xây dựng niềm tin, ý chí quyết tâm khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, sẵn sàng hy sinh khi làm nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. 

Phát huy vai trò của các cơ quan chức năng trong chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra và bảo đảm các điều kiện đối với xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội. Phát huy vai trò của các tổ chức quần chúng tổ chức thực hiện các phong trào hành động cách mạng xây dựng và phát huy nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội hiện nay. Đặc biệt, cần thông qua việc tổ chức thực hiện cũng như đóng góp ý kiến nhận xét, đánh giá để đội ngũ cán bộ Quân đội không ngừng hoàn thiện phẩm chất, năng lực, phương pháp, tác phong công tác, nhất là về xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức lối sống trong sáng; luôn nêu cao tính tiền phong, gương mẫu trong công tác cũng như trong cuộc sống; sẵn sàng nhận và hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao. 

Ba là, đa dạng hóa các nội dung, vận dụng linh hoạt các hình thức và phương pháp để xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội nhân dân Việt Nam. 

Nội dung xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội cần phải toàn diện, đồng bộ, trong đó tập trung vào xây dựng lập trường, bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, trung thành với mục tiêu, lý tưởng của Đảng, tin tưởng vào thắng lợi của công cuộc bảo vệ Tổ quốc; phát huy niềm tin tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng, sức mạnh chiến đấu của Quân đội, của đơn vị trong bảo vệ Tổ quốc; phát huy ý thức kỷ luật tự giác, nghiêm minh trong chấp hành pháp luật của Nhà nước, kỷ luật Quân đội, mệnh lệnh, chỉ thị của người chỉ huy trong thực hiện các nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc; phát huy tâm lý vững vàng, ý chí quyết tâm kiên trì bảo vệ Tổ quốc.  

Vận dụng linh hoạt các hình thức xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội nhân dân Việt Nam như: Thông qua công tác giáo dục chính trị, tọa đàm, diễn đàn, các cuộc thi tìm hiểu về chủ quyền lãnh thổ của Tổ quốc và lịch sử đấu tranh bảo vệ Tổ quốc của dân tộc; thông qua các hoạt động huấn luyện quân sự, diễn tập; phong trào thi đua quyết thắng…; đẩy mạnh việc “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”… Thông qua các hình thức trên, mục tiêu, lý tưởng, niềm tin, ý thức tổ chức kỷ luật và bản lĩnh, ý chí quyết tâm chiến đấu của cán bộ Quân đội được phát triển, lan tỏa trong từng nhiệm vụ, góp phần vào sự thắng lợi của công cuộc bảo vệ Tổ quốc trong mọi tình huống. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm một đơn vị miền Nam tập kết tổ chức diễn tập trước khi trở lại chiến trường (6.1957).

Bốn là, xây dựng môi trường văn hóa quân sự lành mạnh và đổi mới chính sách đối với cán bộ Quân đội, hậu phương cán bộ Quân đội. 

Môi trường văn hóa quân sự tạo ra những điều kiện thuận lợi để nuôi dưỡng, vun đắp, phát triển, lan tỏa tư tưởng, niềm tin, ý chí của cán bộ kiên quyết, kiên trì bảo vệ vững chắc Tổ quốc. Vì vậy, cần phải giữ gìn, xây dựng và phát huy vai trò của hệ giá trị văn hóa quân sự về truyền thống quyết chiến, quyết thắng của Quân đội nhân dân Việt Nam trong bảo vệ Tổ quốc. Làm tốt công tác giáo dục truyền thống, xây dựng lòng tự hào của cán bộ Quân đội đối với các giá trị truyền thống yêu nước của dân tộc, truyền thống của Quân đội và của từng cơ quan, đơn vị. Phát huy dân chủ rộng rãi trên các mặt công tác, nhằm tạo điều kiện cho cán bộ Quân đội thể hiện quyền làm chủ của mình, tham gia đóng góp ý kiến, đề xuất giúp lãnh đạo, chỉ huy các cấp xác định chủ trương, xây dựng kế hoạch, nội dung, chỉ tiêu, hình thức, biện pháp xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ Quân đội. Xây dựng và thực hiện tốt các quan hệ văn hóa quân sự giữa lãnh đạo và phục tùng sự lãnh đạo, giữa chỉ huy và phục tùng chỉ huy. Người lãnh đạo, chỉ huy cũng như người phục tùng lãnh đạo, chỉ huy cần thực hiện “chính danh” chức trách, nhiệm vụ của mình đã được pháp luật của Nhà nước, kỷ luật Quân đội quy định. Xây dựng và thực hiện tốt các quan hệ văn hóa quân sự giữa các quân nhân với nhau trên tình thương yêu đồng chí, đồng đội, hết lòng, hết sức giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống đời thường cũng như lúc ra trận thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. 

Bên cạnh đó, cần tiếp tục đổi mới chính sách đối với cán bộ Quân đội, hậu phương cán bộ Quân đội. Tiếp tục bổ sung, sửa đổi, ban hành mới các chính sách xã hội cơ bản đối với cán bộ Quân đội; kết hợp đề xuất các chính sách đặc thù có tính đột phá cho các đối tượng, nhất là đối với cán bộ trực tiếp làm nhiệm vụ quan trọng, đặc thù, vùng sâu, vùng xa và biển, đảo. Từng bước điều chỉnh hợp lý lộ trình cải cách chính sách tiền lương theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 (khoá XI) phù hợp đặc thù của Quân đội nói chung, các đơn vị, lực lượng trực tiếp làm nhiệm vụ quan trọng, đặc biệt nói riêng. Tiếp tục bổ sung, đổi mới hoàn thiện chính sách xã hội đối với gia đình cán bộ Quân đội; cần có nhiều chính sách thiết thực hơn nữa đối với hậu phương hậu phương cán bộ Quân đội, nhất là những cán bộ trực tiếp làm nhiệm vụ ở những nơi khó khăn, nguy hiểm, để họ yên tâm cống hiến tâm - trí - lực cho công cuộc bảo vệ Tổ quốc. 

Năm là, nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng, kiên quyết đấu tranh với âm mưu và thủ đoạn “diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch hòng “phi chính trị hoá” Quân đội. 

Trong giai đoạn hiện nay, các thế lực thù địch, phản động vẫn đẩy mạnh tiến hành chiến lược “diễn biến hoà bình” chống phá cách mạng nước ta trên tất cả các lĩnh vực, nhất là chúng sử dụng các thủ đoạn xuyên tạc chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, sự lãnh đạo của Đảng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội nhằm tác động vào nhân tố chính trị, tinh thần hòng làm suy giảm niềm tin, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trong đội ngũ cán bộ Quân đội; từ đó thực hiện âm mưu “phi chính trị hoá” Quân đội, làm mất phương hướng chiến đấu của Quân đội ta. 

Để đấu tranh làm thất bại những âm mưu, thủ đoạn vô cùng thâm hiểm của thù địch, phản động, giữ vững trận địa tư tưởng của Đảng trong Quân đội, cần tiếp tục quán triệt và thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 35-NQ/TW, ngày 22/10/2018 của Bộ Chính trị khoá XII về “Tăng cường bảo vệ nền tảng, tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới”. Kết hợp chặt chẽ giữa “xây” và “chống”, trong đó xây dựng bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức lối sống đội ngũ cán bộ Quân đội là nhiệm vụ cơ bản lâu dài, đấu tranh chống âm mưu, thủ đoạn của thù địch, phản động là nhiệm vụ cấp bách, thường xuyên. Bên cạnh đó, phải tiếp tục thực hiện nghiêm túc các chỉ thị, nghị quyết, quy định của Đảng, nhất là các nghị quyết, kết luận Hội nghị Trung ương 4 khoá XI, XII, XIII về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đấu tranh chống các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trong nội bộ. 

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhân tố chính trị, tinh thần cho đội ngũ cán bộ của Quân đội là nội dung cơ bản, mang tính cấp thiết, nhân tố có ý nghĩa quyết định trong việc xây dựng đội ngũ cán bộ đủ đức, đủ tài, góp phần thiết thực vào sự nghiệp xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Quá trình vận dụng cần tiến hành đồng bộ các nội dung, biện pháp nhằm mang lại hiệu quả cao nhất, xây dựng đội ngũ cán bộ Quân đội vững mạnh, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới. 

Đại tá, PGS.TS Cao Văn Trọng* & Trung tá, ThS Trần Nho Tuấn**

_________
* Thư ký khoa học Hội đồng Lý luận Trung ương

** Học viện Lục quân

[1] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.281

[2] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.309

[3] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.280

[4] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.219

[5] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.460

[6] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.580-581

[7] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 8, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.29

[8] Bộ Quốc Phòng - Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Hồ Chí Minh biên niên sự kiện quân sự (1919 - 1969), Nxb Quân đội nhân dân, 2011, Hà Nội, tr.370.

[9] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.534.